Κρητικολογισμοί

Μανώλη Παπαδάκη

Κρητικολογισμοί

ΝΕΑΡΧΟΣ, Πρώτα Κείμενα

ΓΩΝΙΑΝΟ ΑΡΧΕΙΟ Χρόνος 2ος Τεύχος 2ο Ιανουάριος 2010 

ΕΤΗΣΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ ΑΠΛΑΤΑΝΟΣ 

Μανώλης Παπαδάκης Παλαιών Φωκών 35 54454 Θεσσαλονίκη

Να ’χει η ζωή μας νόημα 
χαρά και πόνο
και μιαν αγιάτρευτη πληγή. 
Για τους καρπούς που πρώιμα 
χωρίστηκαν τον κλώνο
και δέχτηκε η γη.

2

 Η καταβολή μας

   Ο Νέαρχος ετούτος είναι ο ίδιος πάντα αρχικαραβοκύρης του 

Μέγα Αλέξαντρου, ο Κρητικομακεδόνας πρόγονος που πέρασε 

στην ιστορία, τρανός θαλασσοκράτορας αιγαιοπελαγίτης.

    Τ’ ονείρου του κι εμείς ταξιδευτές, κατοικοεδρεύουμε στη 

Θεσσαλονίκη του ’12, σημαδεύουμε τις γραφές και μπολιάζουμε τις ημερομηνίες.

  Εποπτεία Κρητών Μακεδονομάχων και Κρητικής χωροφυλακής για τα Μακεδονικά δίκαια.

  Κίνημα Εθνικής Αμύνης - Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης του Βενιζέλου. Στρατιά του Αρχιπελάγους – Μάχες Α ́ Παγκοσμίου Πολέμου.

  Οι πρώτοι των πρώτων, ένδοξοι και μπαρουτοκαπνισμένοι, Ζυμβρακάκης κι οι συναρχηγοί, δημιούργησαν το 1917 την Παγκρήτια Αδελφότητα Μακεδονίας. Ο ∆ήμαρχος Αγγελάκης την προίκισε.

  Έσμιξαν συμπεθερομάνες η Κρήτη με τη Μακεδονία στη Θεσσαλονίκη του νιόχτιστου εθνικού παλμού. Συγγένεψαν εξαρχής, να το πω με μια λέξη.

   Πριν την έλευση των προσφύγων και την ανταλλαγή των πληθυσμών, η διάκριση για τους Έλληνες της Νότιας Ελλάδας που ήρθαν απελευθερωτές και συγκατοίκησαν ομάδι με του ντόπιους στη συνέχεια, στοιχιζόταν σε δυο κατηγορίες. Παλιολλαδίτες και Κρητικοί.

   ∆ύσκολο το χωνευτήρι στη Μακεδονική γη για τους πρώτους. Ορθάνοιχτη η αγκαλιά για τους δεύτερους. Μα τίποτε δε χαρίστηκε μέσα απ’ τις συμπληγάδες του χρόνου, ούτε και τ’ ακριβότερο συναίσθημα.

   Έζησαν κι αναρρόησαν οι μνήμες για την εθνική καταβολή των προγόνων, εκείνων των παππούδων που πρωτοδιαβήκανε την οδό Νίκης, κι υψώσανε την Ελληνική σημαία στον ιστό του Λευκού Πύργου. Κι εκείνοι δεν διακρίνονταν σε Κρήτες Παλιολλαδίτες και Μακεδόνες. Έλληνες ήταν.

3

      ΕΙΣΑΓΩΓΗ

   O ΝΕΑΡΧΟΣ, ως περιοδική έκδοση, έχει μια προϊστορία είκοσι χρόνων. Ξεκίνησε τριμηνιαίο τεύχος το 1988, με εμπνευστή και δημιουργό τον Μανόλη Παπαδογιάννη, κι από τα πρώτα τεύχη στηρίχτηκε στο στιβαρό του ώμο, στις γνώσεις και στην αγάπη του για τον Κρητικό πολιτισμό.

   Έτσι αναπτύχθηκε ένα Κρητολογικό έντυπο ουσίας, που διένειμε δωρεάν η διοίκηση της Παγκρήτιας Αδελφότητας Μακεδονίας, στα μέλη της και στα εθνικοτοπικά σωματεία της Ελλάδας και του εξωτερικού.

   Στις σελίδες του συναντούσες ειδήσεις και γεγονότα της σύγχρονης Κρήτης, μαζί κι εκείνη την ανεξίτηλη πολιτισμική χροιά, από το παρουσιολόγιο των εργασιών του Στέργιου Σπανάκη, του Μανόλη Κριαρά, του Μανόλη Γιαλουράκη, κι όσων άλλων μας σύστηνε με το μεράκι του ο Παπαδογιάννης καθημερινά.

   Κι αίφνης, στη δεκαετία επάνω, τέλη Μαρτίου 1998, ο Παπαδογιάννης πεθαίνει, κι ανερμήνευτο παραμένει έκτοτε το ασυμπλήρωτο πλάνο. Γιατί τ’ απραγματοποίητα σχέδια κι οι ιδέες του Μανόλη, μας στέρησαν και μας κόστισαν στην προβολή του μέλλοντος πολύ παραπάνω, όσων είχαν συναίσθηση τότε τι σήμαινε αυτή η απώλεια.

   Η επιστροφή μας στο μόνο δρόμο της πρώτης ακμής, ήταν να μη χάσουμε αυτής της έμπνευσης την επαφή. Ένα μικρό τέτοιο τρύγο προσωπικών κειμένων μέσα από τις σελίδες του Νέαρχου έρχομαι να σας παρουσιάσω, μα πρώτα πρέπει να σας παραθέσω στοιχεία απ’ αυτή τη διαδρομή. Είναι η εμπειρία μου μετέχοντας δέκα χρόνια στη διοίκηση του σωματείου, κι αργότερα, όταν για μια διετία είχα την ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού.

4

   Είδα πολλά μέσα κι έξω, τις λειτουργίες και τον ανθρώπινο μόχθο, καθώς κι εκείνη την άφιλη και συκοφαντική πλευρά της ζωής, πρόσωπα εμπαθή που το μίσος τους έρχεται πρώτο, κάθε στιγμή στην ψυχή.

   Τα εθνικοτοπικά σωματεία κινούνται μέσα στο κλίμα μιας ιλαροτραγικής αθωότητας. Οι άνθρωποι συμμετέχουν καλοπροαίρετα κι αρέσκονται σε μιαν ομαδική του τρόπου λειτουργία να υπακούν. Άλλωστε ενισχύει η ομαδικότητα το ρόλο. Όμως μαθαίνουν ξαφνικά πολύ περισσότερα πράγματα απ’ ότι στο ενδιαφέρον τους αναλογούν.

   Για παράδειγμα η ιστορία και το νόημα των επετείων. Ο υπολανθάνων εθνικισμός, μια επάρατη νόσος που απολαμβάνουν. Συνθηματολογώντας. Κι η υπερηφάνεια της καταγωγής στερείται πλήρως αγωγής. Το δε πολιτισμικό παράγωγο, χορός και μουσική, θυμίζει έξοδο Μεσολογγίου, την ηρωική.

   Χτυπούνε πόδια και κεφάλια, κι όλο κορδώνονται μες στη φανφάρα, η επίδειξη τους τρέφει πιο πολύ, αν υπάρχει τηλεόρασης γυαλί. Για όλα αυτά εξόχως ενδιαφέρονται, για δόξες και για ανδραγαθήματα επαίρονται.

   Κι όμως οι σκοποί τους αγαθοί, ξεκίνησαν για την παράδοση να μη χαθεί, και βάλθηκαν να αναδείξουνε τη χάρη, την ομορφιά που έχει το φεγγάρι, κι είναι ετούτη πανανθρώπινη η πεθυμιά. Μα όπως δεν παίρνουνε χαμπάρι, σ’ αυτό τ’ ανθρώπινο κουβάρι, μπλέκονται και δεν ευοδώνεται ελπίδα καμιά. Αυτή είναι η εικόνα που γνώρισα και διεκπεραίωσα στο σωματειακό χώρο, με τη δική μου συμμετοχή ή και συνενοχή αν προτιμάται καλύτερα.

   Αρκεί και μόνο να σας περιγράψω την περιπέτεια και το ρόλο των βιβλίων, στην πορεία αυτή των δεκαπέντε χρόνων. ∆ιαδεχθήκαμε ένα καφενείο, μια χαρτοπαιχτική λέσχη, που άκουγε στο όνομα Παγκρήτια Αδελφότητα Κρητών. Χρόνια πολλά οι άνθρωποι στριφογυρνούσαν εκεί πάνω, όπως οι αγάδες καλή ώρα στους καναπέδες με το ναργιλέ τους. Έπαιζαν χαρτιά κι έπιναν ρακές. Έγινε πανστρατιά, υπήρξαν και πολιτικές αψιμαχίες, γράφτηκαν χιλιάδες νέα μέλη, ήρθαν τα πάνω κάτω, ανέλαβε μια προοδευτική πλειοψηφία τη διαχείριση των πραγμάτων, όλοι εμείς.

5

   Τον πρώτο εκείνο ∆εκέμβρη του 1989, προσκαλέσαμε ένα φωτισμένο άνθρωπο από την Κρήτη, τον φιλόλογο Γιώργο Μανουσάκη, να μας μιλήσει με θέμα την επέτειο της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα.

   Του παραβγήκαμε στα λόγια και μας άκουγε σκεφτικός. Αναρωτιόταν αν θα μας αρκούσε και μόνον ο τόσος ενθουσιασμός. Ανταλλάξαμε και δώρα, εκείνος μας άφησε τα βιβλία του, δυο ποιητικές συλλογές κι ένα πεζό, το οδοιπορικό του στα Σφακιά θα έπαιρνε αργότερα το Α ́ βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ήσυχος ήρεμος και πράος, δεν έδειξε καν τη διάθεση να μας συνετίσει. Μας ευχήθηκε να ’ναι μακρύς ο δρόμος της ενασχόλησής μας με του πολιτισμού και της παράδοσης τα κοινά.

   Κουβαλήσαμε τη βιβλιοθήκη στον κοινόχρηστο χώρο με στόχο να προσδώσει άλλο ντόρο, να βγάλει απ’ την κάπνα μέσα λίγη αρχοντιά. Να γίνει σύνδεση των γενεών με τους φανούς των ιδεών. Ο χώρος όμως είχε μολυνθεί. Από την παράδοση τόσων χρόνων. Του χαρτοπαικτείου. Κι επίσης από το απολίτιστο των συνθηκών.

   Για να βρούμε μύθο να διηγηθούμε έπρεπε με το ψέμα ν’ αναμετρηθούμε. Και με το δόλο. ∆εν το προκρίναμε εγκαίρως. Η βιβλιοθήκη επέστρεψε στη θέση της γιατί έπιανε χώρο. Χρειάστηκε μια πενταετία ν’ αποκαθηλωθούνε τα κουμαροτράπεζα. Η ονομασία της λέσχης παράταιρα ηχούσε.

   Στο μεταξύ αλλάζαμε θέσεις σα να ξαναπροβάραμε το σαμάρι. Ναι μας είχε επικίνδυνα η υπόθεση φορτωθεί. Ως ένα σημείο που δεν πήγαινε άλλο. Εκεί προς το τέλος σκέφτηκα τη βιβλιοθήκη να ξαναβάλω. Σε τάξη αρχής. Τόμοι επί τόμων από τον καιρό της χούντας, με επετηρίδες του Στρατού και άλλων Υπουργείων, εγκυκλοπαίδειες και λίγα διαλεχτά βιβλία ιδιωτών, που οι ίδιοι δώρισαν στο σωματείο, με την ελπίδα κάποιο άγνωστο χέρι να τ’ ανοίξει και να ενδιαφερθεί.

   Όσο κι αν είναι λυπητερό της ανάμνησης το νυστέρι, δεν θα μπορούσε να κρατηθεί πιο αιχμηρό, από τη στιγμή που άνοιξα και βρήκα, άκοπα όπως παραδόθηκαν από το τυπογραφείο, τα βιβλία του Μανουσάκη, δεκαπέντε χρόνια μετά, με τη γλαφυρή αφιέρωση του δωρητή τους, σημάδι να μας έβγαινε σε καλό. Της αρχής το μετά. Μα ποιος για να τ’ ανοίξει πήρε μαχαίρι;

6

   Γι’ αυτό επανέρχομαι σ’ αυτό που ονόμασα ιλαροτραγικό. Το νόημα της υφής του ίδιου του σωματείου. Να καμώνεται και της πνευματικότητας τον ίδιο σκοπό. Όμως φευ, αυτό το τελευταίο πάντοτε υπολανθάνει. Νόμισες είπες, άρα δεν είσαι. Αυτό και τελειώνει το πράμα. Χωρίς περιστροφές.

   Οι χώροι και οι ομάδες πρωτοβουλίας θα προσέρχονται πάντα, θ’ αλλάζουν σε συνέχειες οι ανάρπαστοι κι οι τυχάρπαστοι ρόλοι, όλοι κι όλα θα διευκολύνουν την έλευση της μετριότητας. Σαν ανθρώπινο ζύγι ν’ αποτεθεί στην άλλη μεριά. Κατάπλασμα μακαριότητας.

Κι άλλο δεν θα μένει για τους εκπρόσωπους αυτούς των σωματείων, από το να προσθέσουνε μια εύθυμη νότα στα τηλεπαράθυρα κι όπου άλλου χρειαστεί σε υποθέσεις τύπου Ζωνιανά. Εκεί να ξιφουλκήσουν και ταυτόχρονα να εκθέσουν της ψυχής τους το ωσαννά. Ένα δράμι προβολής για το εγώ τους ζητιανεύουν. Τίποτε άλλο.

   Για τα υπόλοιπα τυχόν καλά που υπήρξαν, μέριμνα έχει της καρδιάς ο χώρος. Γιατί ποιος άλλος ευνοήθηκε σαν εμένα τις αμέτρητες φορές που ήπια ρακή, που ήρθα σ’ αυτό το συμπόσιο της χαράς και που γνώρισα τόσους ανθρώπους. Άρα ουδέν κακό αμιγές καλού, που λέγαν κι οι αρχαίοι ημών πρόγονοι.

   Τα κείμενα που δημοσίευσα κατά καιρούς στο ΝΕΑΡΧΟ υπηρετούσαν ένα σκοπό. Των Κρητών τα έργα ν’ αναδείξουν πιο πέρα. Κι αυτό αφορούσε κυρίαρχα τη συμμετοχή στους αγώνες κι ότι έλαβε χώρα στο μικρό μας Έθνος, από το 1900 κι εδώ.

   Ταυτόχρονα υπήρχαν σχόλια για καθημερινές εκδηλώσεις και μουσικοχορευτικές βραδιές στο βωμό της ψυχαγωγίας και του τέρποντος εγώ. ∆ιότι διαθέτουν οι Κρητικοί προς εξωτερίκευση ένα τέτοιο προσόν.

   Άρα υπήρχε προς διερεύνηση ένας και πλέον αιώνας μουσικοχορευτικής πορείας, με τον οποίο από τα νεανικά μου χρόνια συνέπεσαν οι λόγοι ν’ ασχοληθώ. Για το μεράκι και το μερακλίκι στο βίο των Κρητών. Το χάρισμα που έχουμε να λέμε. Λόγια ποιητικά στης μαντινάδας το σκοπό.

7

    Κι ύστερα, κάποια στιγμή παρακρατήθηκαν τα λόγια, έγιναν ένα με της θύμησης τον κουρνιαχτό. Σε μένα δεν άρεσαν οι λέξεις, όπως τις εκφωνούσαν γέμιζαν κάδους στο λεπτό. Αυτό το σημερινό βουρλισμένο πανηγύρι κατατρέχουν οι μύθοι, εκείνοι που ανεκτίμητους έχω.

   Πέθαναν κι οι προάγγελοι που μ’ είχαν γοητέψει. Ο Παπαδογιάννης, ο Στέλιος, ο Ζαχαρίας, ο Μύρωνας...

   Ήτανε φανερό πως δεν μπορούσε επ’ αόριστο ν’ ανατρέχω. Απλά μαζεύω αυτή τη θύμηση, αυτή τη μνήμη και την παραθέτω. Σαν ύστερο λόγο.

8 

ΝΕΑΡΧΟΣ

Πρώτα Κείμενα

ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ

ΜΝΗΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Εκδηλώσεις για τα 67 χρόνια από το θάνατό του

   Φιλοξενούμε σήμερα στο Νέαρχο μέσα απ’ το ειδικό ένθετο αφιέρωμα, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ”. Στόχος μας η προβολή της δράσης του Ιδρύματος, που έταξε σκοπό της δημιουργίας του τη μελέτη και ανάδειξη του έργου του θεμελιωτή του σύγχρονου Ελληνισμού, του Ελευθέριου Βενιζέλου.

   Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προηγήθηκε της εποχής του σε τέτοιο βαθμό, ώστε κάθε νέα δημιουργική προσπάθεια του Έθνους να τον βρίσκει μπροστά της προπομπό. Περνώντας μέσα απ’ τις τρομερές ιστορικές καμπές του εικοστού αιώνα, το έργο του λάμπρυνε την πορεία των Νεοελλήνων, σημαδεύοντας τον οίστρο, τη φαντασία, τη θέλησή τους να φτάσουν ψηλά.

   Ο Βενιζέλος ήταν στα εικονίσματα, συνάρχοντας συφαμελίτης, ηγέτης και συμπορευτής όλων εκείνων που ενέπνευσε και καθοδήγησε στο μεγάλο του αγώνα. Το έργο του πολυσήμαντο και διαχρονικό, ξανοίγεται στα πλάτη των νέων μας εθνικών οριζόντων, αναζητώντας άξιους συνεχιστές.

   Στις 26 Μαρτίου 2000, 64 χρόνια μετά το θάνατό του, η πόλη του και ο τόπος του, έλαβαν την ιστορική απόφαση της δημιουργίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ”.

   Στις 21 Σεπτεμβρίου 2000, η Βουλή των Ελλήνων με νόμο, κύρωσε τον οργανισμό του Ιδρύματος κι έγινε η ίδια ιδρυτικό μέλος.

   Την ίδια χρονιά, στην πρώτη του εκδήλωση εκτός Κρήτης, το νεοϊδρυθέν Εθνικό Ίδρυμα ανέβηκε στη Θεσσαλονίκη, στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου, να παρουσιάσει τους στόχους και το περιεχόμενο της ιδρυτικής διακήρυξης. Ήταν όλοι οι συντελεστές εκεί.

   Οι Ιεράρχες του Νομού Χανίων, ο Νομάρχης, ο ∆ήμαρχος της Πόλης, ο Πρόεδρος του ∆ικηγορικού Συλλόγου, το Συμβούλιο του Ιδρύματος και ο Γενικός του ∆ιευθυντής.

2